ΣΧΕΔΙΑ

Ο Μανουσάκης πίστευε ότι το σχέδιο είναι βασικό γνώρισμα της καλής ζωγραφικής, ισότιμο με το χρώμα. «Και τα δύο αυτά συστατικά», έγραφε σ’ ένα  αυτοβιογραφικό σημείωμα, «είναι απαραίτητα και δεν βλέπω να υπάρχει αντινομία μεταξύ των. Γιατί είναι απαραίτητο να καλλιεργείται το ένα εις βάρος του άλλου; Δεν μπορούν άραγε να συμβαδίζουν αυτά τα δύο;».

Αυτή λοιπόν η πίστη του για την καλή ζωγραφική τον έκανε να ασκείται συνεχώς στο σχέδιο. Στα ταξίδια και τις περιηγήσεις του είχε πάντα μαζί του το μπλοκ ζωγραφικής, έτοιμος να καταγράψει σε σκίτσα καθετί που θα τραβούσε την προσοχή του. Σχεδίαζε συνήθως με μολύβι ή πενάκι, αργότερα και με μαρκαδόρο. Τα σχέδιά του είναι λιτά, με γρήγορη κι ευαίσθητη γραμμή. Την πίστη του ότι μόνον η αρχαία ελληνική τέχνη είχε καταφέρει να πει τόσο πολλά πράγματα με τόσο λιτά μέσα, προσπάθησε να την εκφράσει και να την επιβεβαιώσει με τα σχέδιά του. Την ιδιαίτερη σημασία που απέδιδε στο σχέδιο τη μαρτυρεί και το γεγονός ότι τέσσερις από τις δεκαέξι ατομικές του εκθέσεις ήταν αποκλειστικά εκθέσεις σχεδίων.

΄Εγραφε στα 1975, με την ευκαιρία της έκθεσης των σχεδίων του στην γκαλερί «Θόλος» στην Αθήνα: «Πολλοί νομίζουν ότι τα σχέδια ενός ζωγράφου αποτελούν ένα είδος προεργασίας για έναν πίνακα που θα γίνη. Αυτή η αντίληψη είναι εσφαλμένη. Πολλές φορές συμβαίνει να μελετώ τη σύνθεση ενός πίνακος σ’ ένα σχέδιο που συνήθως μετά το καταστρέφω. Τις περισσότερες φορές όμως τα σχέδιά μου γίνονται για να μείνουν αυτό που είναι, χωρίς καμιά προοπτική να χρησιμεύσουν σαν  ιδέες για ένα ζωγραφικό πίνακα. ΄Εχουν, ή νομίζω ότι έχουν, μια αυτοτέλεια και μια αυτάρκεια που δεν προϋποθέτει κατ’ ανάγκην τη συνέχεια. ΄Αλλα αποτελούν σημειώσεις, σαν αυτές που

κρατάει εκείνος που μελετάει ένα θέμα που τον ενδιαφέρει. ΄Αλλα είναι ασκήσεις, γυμνάσματα του χεριού ή προσπάθειες καταγραφής μιας κίνησης. ΄Αλλα πάλι έχουν μια φόρτιση συναισθηματική και αποτελούν ένα είδος υπόμνησης μιας στιγμής της ζωής μου»

Αν μπορούσε να συγκεντρώσει κανείς όλα τα σχέδιά του, θα είχε μια πλήρη καταγραφή του ελληνικού χώρου, όχι μόνον απόψεις και τοπία, αλλά και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική μας. «Κάποιο σπίτι, κάποιο ξωκκλήσι ή έστω μια ξερολιθιά υπάρχει πάντοτε στα σχέδιά μου, δεμένο και συμφιλιωμένο απόλυτα με το χώρο που το περιβάλλει, όπως συμβαίνει στη γνήσια αρχιτεκτονική έκφραση, που απαντά στη λεγόμενη παραδοσιακή αρχιτεκτονική», έγραφε στα 1987.

Η αρχιτεκτονική τον συγκινεί ιδιαίτερα, είτε πρόκειται για τα πρώτα νεοκλασικά σπίτια, όπως στο Ναύπλιο, στην Αίγινα και την ΄Υδρα , είτε για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στη Μακεδονία, στις Κυκλάδες και γενικότερα στο Αιγαίο. Τα εσωτερικά των σπιτιών, τα μαγαζιά και τα υπαίθρια καφενεία είναι πάντα, όπως και στις ακουαρέλες του, προσφιλή θέματα. Και φυσικά η Αθήνα, κυρίως η παλιά πόλη, ήταν πάντα ανεξάντλητη πηγή για έναν φανατικό του σχεδίου όπως ήταν ο Γιώργος Μανουσάκης.

Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στα σχέδιά του με απεικονίσεις της ανθρώπινης μορφής. ΄Εχουν φρεσκάδα και αμεσότητα∙ δεν είναι στημένα μοντέλα, αλλά ζωντανές φιγούρες που μοιάζουν με τις φωτογραφίες που τραβιούνται ξαφνικά, χωρίς στήσιμο

και χωρίς να το αντιλαμβάνεται αυτός που φωτογραφίζουμε. Και φυσικά αγαπημένο πάντα θέμα στα σχέδιά του, όπως και σ’ όλα τα άλλα ζωγραφικά του έργα, ήταν η ελληνική χλωρίδα –άνθη, αγριολούλουδα, βότανα και φυτά

Το 1987, με την ευκαιρία της έκθεσης σχεδίων του που έγινε στο Πνευματικό Καλλιτεχνικό Κέντρο «΄Ωρα», εκδόθηκαν τρία τεύχη με 15 σχέδια το καθένα (in folio, σε 500 αντίτυπα κάθε τεύχος), με τους ακόλουθους τίτλους: «Τα Προσφυγικά», «Τα Πέριξ» και «Τα Νησιά». Στα τεύχη αυτά δεν μας μιλάει μόνο με τα σχέδιά του αλλά και με τα σύντομα κείμενα που τα συνοδεύουν.

Στα «Προσφυγικά» περιλαμβάνονται σχέδια από την Καισαριανή και τα «Κουντουριώτικα», που χρονολογούνται στα 1948, 1955 και 1956. «Η Καισαριανή», γράφει στο προλογικό σημείωμα, «ήταν ένας τυπικός προσφυγικός συνοικισμός, που τον αποτελούσαν πολλές ξύλινες παράγκες και ένας κεντρικός δρόμος με τυποποιημένα διώροφα σπίτια. Οι συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων που ζούσαν σ’ αυτές τις παράγκες  ασφαλώς δεν ήσαν ιδανικές, ωστόσο, κάθε φορά που διέσχιζα (με τα πόδια πάντοτε) τα στενά δρομάκια της Καισαριανής, βραδυπορούσα, όχι για να θρηνήσω για την ατυχία τους, αλλά για να θαυμάσω τις έξυπνες λύσεις που έδιναν αυτοί οι άνθρωποι στα προβλήματά τους, όχι μόνον τα πρακτικά, αλλά και τα ψυχικά. Πουθενά αλλού, νομίζω, δεν βρήκε τόσον αποτελεσματική εφαρμογή αυτή η κατ’ εξοχήν  ελληνική αρετή του «φιλοκαλείν μετ’ ευτελείας» όση στην Καισαριανή».

Τι σήμαιναν τα ‘Πέριξ’ για τον Μανουσάκη, προσπάθησε ο ίδιος να το εκφράσει τόσο με το πενάκι όσο και με τη γραφίδα του. «Τα ‘πέριξ’», γράφει, «είναι πολύ δύσκολο να τα ορίσει κανείς γεωγραφικά, αλλά δεν ήταν δύσκολο να τα ανακαλύψει, όταν η ανάγκη της φυγής γινότανε μέσα του επιτακτική. ΄Εφτανε να πάρει ένα λεωφορείο στην τύχη, ένα οποιοδήποτε αστικό λεωφορείο και να κατέβει στο τέρμα για να βρεθεί μέσα σε λίγη ώρα στα   ‘πέριξ’…. Κάθε μια από τις γειτονιές αυτές ήταν ένας ολόκληρος κόσμος, άγνωστος και λίγο μυστηριώδης, με τη δική του ιστορία και τη δική του προσωπικότητα, που λες και περίμενε εμάς να έλθομε να τον ανακαλύψομε. Όταν αργά το βράδυ παίρναμε πάλι το λεωφορείο και γυρνούσαμε στα σπίτια μας, η μαγεία των ‘πέριξ’ είχε διώξει κιόλας μακριά την πλήξη και τη μελαγχολία της Κυριακής». Κουπόνια, Κούλουρη, Χαλάνδρι, Ραφήνα, Πόρτο Ράφτη, Λιόπεσι, Πέραμα και  Βουλιαγμένη είναι μερικά από τα ‘πέριξ’ που σχεδίασε στα 1948 και στη δεκαετία του ’50.

Τα «Νησιά» για τον Μανουσάκη, στο τεύχος αυτό των σχεδίων του, είναι η αρχιτεκτονική. «Τις ιδιαιτερότητες της παραδοσιακής μας αρχιτεκτονικής», γράφει, «και ειδικότερα της Κυκλαδικής, που είναι η πιο ευαίσθητη (γι’ αυτό το λόγο και κινδυνεύει να χαθεί οριστικά) προσπάθησα να καταγράψω σ’ αυτά τα σχέδια, σε συνάρτηση πάντοτε με τον περιβάλλοντα χώρο, γιατί πιστεύω ότι αυτή η άτυπη αρχιτεκτονική  δεν υστερεί σε τίποτε της επώνυμης αρχιτεκτονικής των ρυθμών».

 

  

  

 

  

 

  

   

 

 

Σύντομα θα αναρτηθούν και άλλα σχέδια του Γ. Μανουσάκη 

ΣΗΜ.: 

1.   Τα κείμενα στη σελίδα προέρχονται κυρίως από το βιβλίο Γ. ΜΑΝΟΥΣΑΚΗΣ (Αγγελική Κόκκου - Μυρτώ Κουμβακάλη).

2.   Όλες σχεδόν οι φωτογραφίες των σχεδίων που παρουσιάζονται στη σελίδα έγιναν από τον φωτογράφο έργων τέχνης Ανδρέα Σκιαδαρέση και ελάχιστες από τον Χρήστο Αδαμόπουλο.

3.   Τα σχέδια του Γιώργου Μανουσάκη που παρουσιάζονται στη σελίδα βρίσκονται σε Πινακοθήκες, Τράπεζες, Οργανισμούς, Ιδιωτικές συλλογές εσωτερικού και εξωτερικού και στο αρχείο του καλλιτέχνη.

Στη σελίδα γίνεται παρουσίαση του πλούσιου καλλιτεχνικού έργου του Γιώργου Μανουσάκη και δεν πραγματοποιείται καμία εμπορική συναλλαγή. Το Blog «Αρχείο ζωγράφου Γ. Μανουσάκη» δεν αγοράζει ούτε πουλά έργα ζωγραφικής ή πάρεργα του καλλιτέχνη.